Algúns apuntes sobre a idea de turismo sostible

Un novo ano, as mesmas follas que caerán do calendario, pero 2016 promete ser o inicio dunha época de cambios para o turismo en España. Unha época de mudanzas nas que teremos que repensar un pouco o papel que xoga o turismo como unha das actividades económicas máis importantes e a súa relación coas persoas que habitan esas cidades tan atractivas e divertidas. Este novo ano pode ser crucial para iso que se chamou turismo sostible’ e que trata de poñer en valor e en perspectiva de conxunto unha actividade que significa tanto para tanta xente.

De que falamos cando nos referimos a ‘turismo sostible’?

Para achegarnos a unha idea formulada de forma correcta, podemos consultar un bo documento redactado por Miguel Angel Troitiño Vinuesa, no que relata a natureza transversal do fenómeno turístico e a súa relación coas cidades patrimonio da Humanidade.

Primeiro queremos recordar que España é o terceiro país con máis monumentos declarados Patrimonio da Humanidade pola Unesco, só por detrás de Italia e China. A historia acumulada na Península deixou numerosas mostras de arte moble e cidades que reflicten tanto o esplendor coma decadencia da historia europea.

A experiencia de combinar o fenómeno turístico co atractivo destas cidades e monumentos cambiou para sempre o concepto de patrimonio: os conxuntos patrimoniais pasaron de ser considerados unha carga para as arcas dunha cidade (monumentos antigos, caros no seu mantemento e que limitaban actividades expansivas como a construción) a unha fonte de ingresos máis ou menos estacionaria e, sobre todo, unha marca de distinción nun mundo globalizado no que cada vez é máis complicado distinguir unha urbe doutra.

Os perfís urbanos recoñecibles, os palacios renacentistas, as apertadas rúas medievais, as ramblas, os museos, as antigas capitais…As cidades españolas participaron do turismo cultural ou artístico desde o século pasado e os resultados son desiguais: atopamos cidades saturadas porque o incremento de visitantes non se compasou co incremento de infraestruturas que puidesen xestionar ese incremento poboacional en determinadas épocas do ano.

Para conxurar estes perigos derivados da falta de planificación turística en contornas declaradas como Patrimonio da Humanidade, a previsión e a planificación estable e continuada son clave. Repasamos as áreas crave no desenvolvemento do turismo sostible segundo Troitiño, si temos en conta a cadea do fenómeno turístico e o seu impacto nunha localidade:

1. Acollida física: para medir o impacto do turismo nunha contorna urbana ou rural, debemos medir o número de visitantes a partir do que se ven afectados os recursos naturais e os recursos culturais vense afectados negativamente.
2. Acollida económica: se rachamos o equilibrio entre recursos necesarios para a poboación fixa e a eventual, rompemos o equilibrio entre actividades e temos un modelo de turismo insostible.
3. Acollida social: a tenor da rotura entre a atención aos turistas e as necesidades da poboación, , é posible que os habitantes dunha cidade ou zona turística perciban turismo como invasión
4. Acollida cultural: cando, pola presión excesiva ou por estratexias de comercialización e xestión incorrectas, a cultura local se banaliza e pérdese a esencia que facía dese lugar algo único.

Si superamos os límites da acollida en calquera das súas dimensións, a galiña dos ovos de ouro extínguese, pero tamén debemos establecer uns limiares claros nos que recoñecer os síntomas do esgotamento nunha actividade económica como o turismo, que necesita coidados e renovación case de forma permanente. Ter unhas determinadas zonas dunha cidade cun índice de ocupación alto durante doce semanas ao ano aínda non é sinónimo de saturación, aínda que poida complicar un pouco o tránsito aos residentes.

O turismo sostible trata de equilibrio, de diversificar, de compasar unha actividade económica ao resto da cidade e en que os beneficios do turismo revertan de forma notable na vida cotiá de todas e todos, non tan só dos interesados.

Unha cidade patrimonio da humanidade non pode vivir tan só do monumento que lle deu a fama e o recoñecemento. Se concentramos o groso dos visitantes; débese apostar por unha lectura urbana do mapa da cidade e que se resalten máis lugares e recursos que poden quedar eclipsado trala grandiosidade do monumentos estrela.

Unha cidade saturada polo turismo é unha cidade que, en primeiro lugar, xa deu as costas aos seus propios cidadáns: as infraestruturas integradoras, os programas de actividades socioculturales, unha boa rede de transporte público, as políticas de vivenda accesibles en todos os puntos da urbe…Todo isto, e máis, constrúe unha cidade acolledora e amable para os habitantes, así que, como non vai ser atractiva para os turistas?

Ás veces atopámonos coa idea de parque temático para referirnos a un espazo turístico que perdeu a súa identidade en favor das ofertas e a espectacularidade. En ocasións aplícase de forma pouco adecuada a lugares nos que o turismo é a única actividade económica funcional xa que o resto de negocios e iniciativas víronse expulsadas da contorna por diferentes motivos. Un antídoto contra a espectacularidade e o excesivo dominio delas multinacionais é adecuar o espazo urbano á maior diversidade económica posible: comercio, artesanías, actividades administrativas, residencia, etc…Unha contorna viva conxura os demos da cultura baleira. Unha sobre oferta de equipamentos culturais ou de infraestruturas turísticas acaba por producir unha saturación insostible.

O turismo sostible pasa, obviamente, polo coidado extremo cara aos monumentos que converten a unha cidade nun centro turístico, así como por facilitar o acceso a estes monumentos. Trátase da imaxe mental que perdurará no recordo dos turistas e si non se accede correctamente ou non se facilita o coñecemento profundo sobre os monumentos, non servirá de nada que nos gastemos moito en publicidade ou en ofertas. Ter patrimonio é importante, pero non é suficiente para ser un destino turístico de calidade.

Para rematar, un destino de calidade e sostible conta cun plan que una as necesidades da poboación e a vontade de converterse nun centro de acollida turística relevante. É a xente dunha cidade a que ten que querer esta salto e ten que verse integrada nel, non desprazada. As políticas urbanísticas, as culturais e as de estratexia turística ten que coordinarse en organismos neutrais, como os consorcios ou os centros de xestión urbana, que garantan que as infraestruturas necesarias sexan sostibles para toda a poboación. Falamos, en fin, desa conxunción entre o liderado institucional, a concertación empresarial e a participación social.

Esta entrada é un primeiro esbozo sobre unha idea ampla como é o turismo sostible. O importante é entender que todos contamos á hora de manter unha actividade económica que reporta beneficios á cidade pero que debe facer partícipes aos cidadáns.

Como imaxinades vós o turismo ideal na vosa cidade?